क्षण

देविकाऽऽ ए देविकाऽऽ. तू खेळायला येते आहेस काऽऽऽ? घरा खालून आवाज यायचा आणी हिची चिडचिड सुरू व्हायची.

"सकाळ झाली नाही आणी ह्यांचा दंगा सुरू. शाळेत का नाही पाठवत ह्यांना? नाही तर तोंडाला टेप तरी लावा! सकाळी सकाळी पाठवून दिले खेळायला! आता ह्या सगळ्या इथे दुपार पर्यन्त दंगा करत बसतील. वैताग आहे नुसता."

हे सगळे तीच्या मनात सुरू असे तरी नवर्या च्या आणी सासू- सासर्यान्च्या ते लक्षात आलेले असे.

तिची आंघोळीची वेळ आणी त्या देविकच्या च्या आंघोळीची वेळ साधारण सारखीच. वर खाली रहात असल्या मुळे एकाच्या बाथरूम मधे बोललेले दुसर्याला ऐकू जाई.

"ही भवानी आंघोळ करताना पण किती बडबड करते? गाणि काय, हसणे काय, रडणे काय. कधी तरी आदळ आपट! बाथरूम मधे पण शांतता नाहीच!"

ही चिडचिड करत बाहेर निघणार आणी घरच्यांना कळलेले असे की आज देविका आंघोळीची मजा घेत आहे.

ती ऑफीसला निघाली की युनिफॉर्म घालुन, बडबड करत देविका खाली हजर.

" बाय ऽऽऽ मावशी. आज तर माझा बर्थ डे आहेऽऽऽ. मी चॉकलेट देणार आहे सगळ्यांना ऽऽऽ"

" हैप्पी बर्थ डे" कसंनुंस म्हणून ती पुढे पळणार.

"अरे देवा! म्हणजे आज लवकर घरी यायलाच नको. संध्याकाळी ही आणी हिच्या असंख्य बडबडया मैत्रिणी हिच्या घरी येउन दंगा करणार. इतर दिवशी धिंगाणा सुरुच असतो. आज तर काय, काहि बोलायलाच नको!"

तर, रोज कोणत्या तरी करणानी देविकाचा आवाज हीच्या घरात यायचा आणी ही चिडचिड करायची. नवर्यानी, सासू-सासर्यानी समजावुन, रागावून, दुर्लक्ष करुन पाहीले. पण काहीही परिणाम नाही.

एक दिवस नको तेच घडले. चिडचिडत ऑफीसला जायला घरातुन बाहेर पडली आणी सोसायटीच्या बाहेर स्कूटर घसरून पडली. एका पायाला फ्रेक्चर आणी एका पायाला बरीच जखम.

3 दिवस हॉस्पिटलच्या शांततेत घालवुन घरी परत आली. रात्री औषधांमुळे गाढ झोप लागली होती. सकाळी काहि वेगळ्याच स्पर्शामुळे जाग आली. कोणीतरी हळुवार पणे गालावरून, हातावरून मऊ मऊ पीस फिरवत होते. 

डोळे उघडुन बघितले तर तीची देविका तीच्या गाला वरून, हातावरून तिचा लहानसा हात फिरवत होती. हिचे डोळे उघडले आहेत हे बघून देविकाने तीच्या हातात एक चॉकलेट आणी एक टपोरे गुलाबचे फुल ठेवले. तीनेही हसुन तीच्या देविकाला जवळ घेतले.

" ए मावशीऽऽ तू पडलीस का गं? तुला खुप लागलं आहे का? आईनी सांगितले मला की तुला खुप लगले आहे. एऽऽऽ मी तुला आला मंतर कोला मंतर करु का गं? मला लागले की आई तसेच करते आणी मग मला लगेच बरे होते! "

" मावशी????" हिने देविकाला दूर ढकलले.

"म्हणजे ही माझी देविका नही तर? मग ही कोण आहे? अरेऽऽ ही तर खालच्या मजल्या वरची ती उनाड, जोरात ओरडणारी, दंगा करणारी, सतत बडबड करणारी मुलगी आहे! "

"पण, नाही! ही आज तशी का वाटत नाहिये? ही निरागस, गोंडस, बोलकया डोळ्यांची, सुंदर परी माझ्या देविका सारखी का वाटते आहे?"

" नाही. माझी देविका तर वर्षभरापुर्वी, ह्या घरात यायच्या आधीच, हिच्या एवढी असतानाच, मला सोडून निघुन गेली आहे. कायमची. अचानक. कधी न येण्या साठी!"

"नाही नाही! तरी असे का वाटते आहे की ही बाहुली, पण माझीच देविका आहे! जी गेली ती तर परत येणार नाहिये. पण जी आहे तिचा तिरस्कार का?"

पुढे काही विचार करायच्या, कळायच्या आत तिने देविकाला जवळ घेतले. डोळ्यात एक वर्षानी पहिल्यांदा पाणी आले होते. मनातली चिडचिड, दु:ख, राग, असहायता कुठे तरी दूर जात आहे असे वाटू लगले. मन जणुकाही आज मोकळे झाले होते.

दारात पाणावलेल्या डोळ्यांनी नवरा, सासु, सासरे एकमेकांकडे अर्थपुर्ण नजरेने बघत होते. मनसोपचार तद्न्यानी सांगितलेले तिघांना आठवत होते.

" औषधांचा परिणाम हळूहळू होईलच पण तो एक क्षण यावा लागेल जेव्हा ही सत्य परिस्थितीचा स्वीकार करेल. त्या क्षणा पासून ही नॉर्मल होइल. तो पर्यन्त औषधे सुरू ठेवा. संयम ठेवा. ' त्या' क्षणाची वाट बघा."

तिघांना कळले होते की तो क्षण आज आला आहे. देविका गेलीच पण त्यांची असलेली मालविका मात्र आज त्यांना परत मिळाली आहे!

वतन

दूर तलक देखा, कोई नज़र न आया,
अकेला ही राह पर चलता रहा.

देस पराया और राहें नईं , अब,
देस को अपने याद करता रहा.

सब कुछ यहां है, मगर कुछ नहीं,
छोड आया उसे याद करता रहा.

कोई मिले भी यहां तो बेगानी नज़र,
परयों में अपनों को तलाशता रहा.

जब तनहा हूँ मैं, तब समझने लागा,
वो खुशियाँ थीँ जिन्हें गम समझता रहा.

चमकता है सब, मीट्टी है मगर,
सोना जिसे मैं समझता रहा.

समझा हूँ क़िमत उस मीट्टीकी जिसे,
कल तलक पैरोंसे ठुकराता रहा.

Jo'burg 2011

लम्हा

कई साल पहले गुज़र गया,
उसी मोड पे खडा हूँ मैं ।
तेरी याद अब भी गई नहीं,
तुझसे अभीभी जुड़ा हूँ मैं ।

पहेचान मेरी रही नहीं
पहेचान तेरी भी खो गई ।
तू कौन था मैं कौन हूँ,
इसी सोच में पड़ा हूँ मैं ।

कितनेही लम्हे गुज़र गये,
मुझको यूँ तनहा कर गये।
तेरी याद का वो पल कहां,
जिसे थामने खड़ा हूँ मैं ।

एक वक़्त था तनहाई में
रहकर भी तनहा नहीं हुए ।
तब साथ था तुम्हारे मैं,
अब भीडमें खड़ा हूँ मैं ।

हिस्सा मेरे वजूद का,
तेरे जानेसे चला गया ।
मैं रहुं, या अब मैं ना रहुं,
इसी सोचमे पड़ा हूँ मैं ।

मैं चल रहा था राह पर,
आवाज़ कोई कहीं नहीं ।
किसीने पुकारा अतीत से,
तुझे देखने मुड़ा हूँ मैं ।

(For my childhood friend who passed away few years ago.)

वजूद

लिखता हूँ, पढ़ता हूँ, मिटाता हूँ,
अपने हाथोंसे अपनी तक़दीर बनाता हूँ ।

कोई सुने न सुने, क्या ग़म है,
बात दिल की मै ख़ुदको सुनाता हूँ ।

ग़म कितने भी हों जिंदगी में मगर,
खुश रहेने का बहाना मैं बनाता हूँ ।

सुखे हुए हों या हों नये नये,
ज़ख़्म सारे हंसके उठाता हूँ ।

रात बित जाए निकलेगा अब उजाला
उम्मीदका आईना, खुदको दिखाता हूँ ।

चाहे कोशिश करो, मुझे क़ैद करनेकी
हैं पर अभी साबुत, आस्मां छूता हूँ ।

मेरे टूटने की राह मत तकना,
फिरसे कोशिश, फिरसे मैं उठता हूँ ।

मैं, मैं हूँ, मै था, मैं ही रहुंगा ,
'नाज'से ज़मानेसे कहता हूँ ।

खरेदी

दिवाळी आलीये जवळ.

खरेदी करायला हवी.

काय काय घ्यायचे आहे. कोणा कोणा साठी घ्यायचे आहे.

यादीच करायला हवी.

वाण सामान काय आणी किती लागेल. ती एक वेगळीच यादी.

कामाला येणार्या बायकांना काय द्यायचे त्याचा विचार.

दिवाळी आली की ही अशी जास्तीची कामे उभी रहातात.

आज बाजारात जाऊन काहि छोटी मोठी खरेदी केली.

सवयी प्रमाणे घरच्या ग्रुपमध्ये लगेच फोटो टाकले. आणी प्रतिक्रियांचा प्रवाह सुरू झाला.

अगं कुठून आणलेस हे?

छानच आहे.

कीतिला पडले गं?

बरं मिळालं इतक्यात.

मला पण जायचे आहे खरेदीला. पण वेळच मिळत नाहिये.

एक न दोन.

बायकांची अशी बडबड सुरू होती त्यात भावानी मधेच एक पिल्लू सोडले.

कशाला जाता त्या गर्दीत. मी तर सगळी खरेदी amazon नाही तर Flipkart वरून करतो. घरातून अजिबात कुठे हलायला नको. सुखानी बसुन काय हवे ते घर बसल्या मागवता येते.

आणी मी विचार करु लगले की खरंच उगाच बाहेर फिरुन वेळ वाया न घालवता online खरेदी केली असती तर?

पण नाही हं.

आपण बाजारात जातो तेव्हा काय नुसत्या वस्तू घ्यायला जातो का?

बाजारात जातो तेव्हा किती मज्जा असते.

कपडे घ्यायला गेलो की त्यांचे रंग, पोत, डिज़ाइन किती गोष्टी आपण दाखवायला सांगतो. त्या वेळी ते कापड हातात घेउन त्याचा स्पर्श अनुभवतो. मऊ आहे का. रेशिम असेल तर स्पर्श कसा आहे. खादी सिल्क असेल तर वेगळा स्पर्श.

पु.ल. म्हणतात तसे कधी तरी ह्या काळ्या साडीत आजुन काळा रंग आहे का अशी विचारणा.

दुसर्याकोणा साठी साडी/कापड घ्यायचे असल्यास त्या व्यक्ती ला तो रंग शोभेल का; आवडेल का. किती गोष्टी.

शेवटी मना सारखे रंग वगेरे नाहीच दिसले तर एक शेवटची विनंती..धमकी वजा विनंती..भैया दुसरे रंग दाखव नही तर राहू दे आता.

दुकानदार पण पक्के असतात. आधी चांगला माल बाहेर काढत नाहित. गिर्हाईक जातंय बघून मग "थांबा हं, दाखवतो" म्हणून मग चांगले काहि बाहेर काढणार.

आता ऑनलाइन शॉप मधे हे असे कधी होते का?

हे डिज़ाइन. हे रंग. ही किंमत. पाहिजे तर कार्ट मधे टाका नही तर राहू द्या.

एक वस्तु घ्यायची असेल तरी बाहेर पडलो की हे बघ ते बघ. कुठे चप्पला, कुठे प्लास्टीक ची भांडी, इथे नॉन स्टीक तिथे स्टील, पलिकडे टॉवेल, कानातली, बांगडया. कुठे खेळणी, कुठे पुस्तके, कुठे पडदे, तर कुठे भेट वस्तु.

इकडे आइसक्रीमवाला. पलिकडे भेळवाला. तिकडे पेरूवाला मस्त पेरू चिरुन देतोय. न घेउन कसे चालेल?

तिकडे त्यानी आवळे मस्त मिठ मिर्ची लावुन ठेवले आहेत. घेतलेच पाहिजे.

हे मिळते का ऑनलाइन खरेदी करता करता?

पर्स घ्यायला गेलो की छोटी, मोठी, खंद्यावर लटकवता येइल अशी..अश्या खुप पर्स असतात. मग ह्या छोट्या पर्स मधे थोडी मोठी नही का? की दुकानदार लगेच तशी थोडी मोठी पैदा करतो कुठून तरी, आणी आपण अनेक पर्स बघून, त्यांना स्पर्श करुन, उघडुन बंद करुन, शेवटी हवी तशी पर्स घेउन तृप्त होउन बाहेर पडतो.

साधी भांडी किंवा अगदी एखादी सुई घेताना पण मजा च असते. खरंच.

तर, बाजारात जाऊन केलेली खरेदी ही नुस्ती वस्तु घरात आणण्यापुरती नसते. त्यात लोकांशी संवाद असतो, भाव करण्याची कला असते. त्यातून वस्तूंची तुलना करण्याची क्षमता वाढते. अनेक वस्तु दिसत असताना गरजेची वस्तुच घेण्याचा संयम ठेवणे तिथे शिकता येते.

बाजारात नवीन काय आले आहे हे नुसते बघूनच नाही तर स्पर्श करुन अनुभवता येते. शारिरीक हालचाल होते ती वेगळीच.

बरीच वयस्कर माणसे ऑनलाइन व्यवहार जमत असुन बैंक, LIC, किराणा, औषधे, भाज्या वगेरे सगळे व्यवहार जातीने त्या त्या ठिकाणी जाऊन करतात. त्याचे कारण म्हणजे एरवी असलेला एकटेपणा अश्या गोष्टीतून घालवता येतो.

माणसांशी प्रतक्षात भेटी गाठी होतात. ओळखी होतात आणी त्या टिकतात. खरखुरा संवाद, कधी वाद, होतो.

तर..खरेदी...

खरेदी झल्यावर, हुश्श करत, 10 मिनिटे वेटिंग नंतर, वाडेश्वर चा डोसा आणी दहिवडा.

अहाहा.

सुख.

हे सुख ऑनलाइन शॉपींग मधे मिळते का?

नक्किच नाही.

चला तर मग.

ऑनलाइन शॉपींगच्या आभसी जगातुन बाहेर निघा. बाहेर एक खरेखुरे जग अजुनही अस्तित्वात आहे. डोळे उघडुन त्या कडे बघा. माणसांशी संवाद साधा.

आणी खरेदीचा मनमुराद आनंद लुटा 😀

जिंदगीका सफ़र

 

ये सफ़र यूँ ही चलता जाए, हमें मंज़िल की चाह नहीं,

चलते चलते चलते जाएं, हो सुबहकी शाम नहीं।

ज़िन्दगीके  सफरमें  हमको, मिला है ऐसा साथी एक,

जिसके संग हम बहते जाएं, हो नदियाकी धार कोई।

 

रातके इस आलम में, चमके तारे अम्बर पर,

हमभी तारों संग जगमगाएँ, हो फिर रैन की भोर नहीं।

 

जीवन है आकाश हम बादल बनकर चल ऊड जाएँ 

नीले गगनमें उड़तें जाएँ, ओर न हो कोई छोर नहीं।

 

 

थेंक्स

इंग्रज गेले आणि जाता जाता २ शब्द देऊन गेले.  थेंक्स आणि सॉरी. पण हे शब्द कधी कधी खूप कमाल करतात. खूप उपयोगी शब्द आहेत हे आणि ह्याचा अनुभव मला थोड्या वर्षांपूर्वी आला तो असा.

त्या वेळी आम्ही जवळजवळ दर २ आठवड्यांनी गावाला जायचो. घर जवळ होते. रेल्वेने १ तासाचा रस्ता. मग काय शनिवार आला कि चाललो गावी. स्टेशनवर तिकिटासाठी त्यावेळी महिलांची वेगळी लाइन असायची - ती पुढे बंद करून एकच लाइन झाली - महिला पुरषांची एकत्र. ती लाइन खूप मोठी असायची. मुलगा लहान होता. त्यामुळे दर वेळी समान असायचेच.

मी तिकीट घेताना सुटे पैसे बरोबर ठेवायचे कि त्या मुळे त्या गरदी मध्ये वेळ जायला नको. तिकीट घेतले कि नेहेमी मी खिकीवरच्या माणसाला "थेंक यु" म्हणायचे.  दर वेळी एकाच माणूस असतो कि वेगळा हे कशाला बघतेय मी?

एक दिवस स्टेशनवर पोचलो आणि बघते तर लाइन खूप मोठी होती. मुलाला एका बाजूला उभा ठेवून मी लाइन मध्ये थांबले. गाडीची वेळ होत आली होती. आणि त्यातच खिडकी वरचे मशीन बंद पडले. मग काय? लोकांचा आरडा ओरडा आणि मधेच शिरणारे लोक! एकच खिडकी चालू होती आणि मी त्या लाइन मध्ये नव्हते. आता तिथे जायचे म्हणजे लाइन च्या शेवटी थांबायचे!

मी विचार केला कि आज गाडी जाणार. कारण गाडीची लाइन झाली होती.  आजून माझ्या पुढे ४-५ लोक होते. इतक्यात तिथल्या बाजूच्या खिडकीतून एका माणसांनी मला हाक मारली "ओ ताई, इकडे ... " मी दचकुन पहिले तर तो खिडकीवाला माणूस मला बोलावत होता. मी तिथूनच विचारले कि काय आहे?

तो म्हणाला "तुम्हाला घोलवडचे तिकीट हवे आहे ना? "

मी: " हो पण खिडकी बंद झाली आहे न, कधी सुरु होईल आता?"

तो: "इकडे पैसे द्या मी काढून देतो तिकीट."

मी पुढे होऊन पैसे दिले. त्याने मला तिकीट आणून दिले आणि म्हणाला "ताई तुम्ही नेहेमी सुटे पैसे आणता आणि तिकीट घेतल्यावर "थेंक यु" म्हणता. मला ते फार चांगले वाटते. आम्ही तर आमचे काम करत असतो पण पण तरी तुम्ही "थेंक यु" म्हणता!  जा आता लवकर. गाडी वेळेवर आहे.  नीट जा."

मी पटकन तिकीट घेतले आणि परत थेंक यु म्हणाले. अनायास मला पण हसू आले आणि त्या माणसाचा हसरा चेहेरा बघून मी प्लेटफॉर्म कडे जायला निघाले.

जुने ते सोने?

काल बस मध्ये जात होते आणि एका बाईंचे बोलणे कानावर पडले. त्या अगदी तावा तावाने  स्वताच्या मुली आणि सुनेविषयी बोलत होत्या – “काय ह्या आज-कालच्या मुली– साडी नेसायला नको अजिबात. म्हटले सणाच्या दिवशी / लग्नाला जाताना तरी साडी नेसा – तर म्हणे ऑफिसला जायचे आहे! साडी नकोच! लग्नाला जायचे तर वेळ नाही…” असे खूप काहीतरी तक्रारीच्या सुरात बोलणे चालू होते. दुसर्या बाई हो – नाही म्हणून ऐकून घेत होत्या.

मला हसायला आले.  आमच्या वेळेला असे नव्हते, पूर्वी असे नव्हते, आता असे आहे, तुमच्या काळात हे असे आहे वगेरे बोलणी आपण नेहेमी ऐकत असतो. आणि नुसती ऐकत नसतो तर आपल्याला स्वतःला पण तसेच वाटत असते.

मी आणि माझ्या सारख्या मध्यम वयाच्या बायकांना आज कालच्या मुली बघितल्या -जीन्स, स्कर्ट्स घातलेल्या कि वाटते, आमच्या वेळेला जीन्स इतक्या कॉमन नव्हत्या हो!

कॉलेजमध्ये तरी आम्ही सगळ्या चुडीदार नेसून जात होतो. जीन्स म्हणजे त्या वेळी जास्त मोडर्न मुली होत्या त्याच घालत होत्या.

मग वाटले - आई आणि मावशीच्या जनरेशनला वाटत असेल - काय बाई ह्या मुली, आमच्या काळात आम्ही साडी नेसून कॉलेजला जात होतो. लांब केस, पाचवारी साडी! एखादी मुलगी चुडीदार नेसून आली कि तिला बघायला संपूर्ण कॉलेज लोटत असे. आज काल सारखे नव्हते आमच्या वेळी. BA झाले कि शाळेत नोकरी, नाही तर बँक. आणि मग काय लग्न आणि मुले. आमच्या वेळेला हे असले IT  चे फ्याड नव्हते हो!

आणि आजीला वाटत असेल – काय ह्या आज काल च्या मुली! आमच्या  वेळेला नवते हो असे!  आम्ही नऊवारी साडी नेसून शाळेत जात असू.

कॉलेजला जाणारी मुलगी म्हणजे फारच पुढारलेपणा झाला हो. कॉलेजला जाऊन काय मास्तरकी करायची आहे कि काय ह्या मुलींना? एस एस सी झालो न - बास झाले.

पणजीची पिढी विचार करत असेल - कशाला हवी आहे शाळा आणि पुस्तके? पुस्तक शिकून काय करायचे आहे? त्या पेक्षा सैपाक शिका आणि संसार करा सुखाने.  नवर्याने सवत आणू नये असे वाटत असेल तर त्याची नीट सेवा करा. नवी थेरे नुसती! शिकायचे आहे म्हणे!  आमच्यावेळी नव्हती हो अशी बुके शिकण्याची थेरे!

त्या आधी महाभारत काळात काय म्हणत असतील?

महाभारत काळात कुंती आणि गांधारीला वाटत असेल का? काय हि आजकालची मुले? रामायण काळात बघा! असे नव्हते तेव्हा. पूर्वी रामायण काळात एका भाव साठी दुसरा राज्य सोडून वनवासात गेला आणि तो भरत पण नुसता खडावाना गादीवर बसवून त्याची पूजा करत होता.  नाही तर हे आज काल चे भाऊ! राज्य मिळावे म्हणून युद्ध करायला निघाले आहेत!

आणि हे दुःशासन आणि दुर्योधन! म्हणावे जरा लाक्ष्मणाडून शिका काही? त्या वेळी लक्ष्मण, सीता आणि रामासाठी घर दार सोडून वनवासात गेला. त्याने कधी सीतेच्या चेहेर्याकडे देखील पहिले नाही, आणि हे - मेले नातादृष्ट - वाहिनीचे वस्त्रहरण करायला निघाले आहेत - भर सभेत!

आणि हे आजकालचे नवरे पण षंढ झाले आहेत कि काय? सीतेचे हरण केले तर रामानी रावणाशी युद्ध केले आणि त्याचा वध केला. आणि हे ५ -५ आहेत पण एकानी पण त्या द्रौपदीची मदत केली का? अरे त्या काळी असे अधःपतन नव्हते हो ! तो रावण बरा! त्याने सीतेला पूर्ण मर्यादेनी ठेवले तिथे अशोकवनात ! आणि हि आज कालची मुले!

सीता आणि कौसल्या म्हणत असतील का असे? काय हे दिवस आले आहेत? आक कैकेयी सवतीमत्सर करते आहे. पूर्वी असे नव्हते हो! पूर्वी राजे ४ -५ राण्या करायचे आणि त्या कश्या सुखानी नांदत होत्या. कधी कोणी कोणाला असे वनवासात नाही हो पाठवले! सगळे कसे गुण्यागोविंदानी राहत होते.  काय ह्या आजकालच्या राण्या? म्हणे माझा मुलगा राजा होऊ दे आणि सवतीच्या मुलाला वनवास!

तर -- ह्या वरून हे सिद्ध होते कि नेहेमी  "आज"ची तुलना "काल"शी होते आणि प्रत्येक काळात बदल हा नकोसा वाटतो.

बदल एका दिवसात घडत नसतो. बदल घडायला आणि रुजायला आणि परत नवीन बदलाची सुरुवात होण्या साठी काल पुढे चालवा लागतो.

आणि काळ पुढे चालतो आहे, बदल घडत आहेत हे, चांगलेच आहे - नाही का?