1.
"
પ્રિય મમ્મી, પપ્પા,
મને માફ કરી દેશો. હું તમારી ઈચ્છા અને અપેક્ષાઓ પૂરી કરી શકું એમ નથી.
મારા મૃત્યુ માટે ફક્ત હુંજ જવાબદાર છું.
મીનું.
"
ડૉ. અંજના ત્રિવેદી પોતાની દીકરીએ લખેલો આ પત્ર વાંચી દિગ્મૂઢ બની ગયાં હતાં . અત્યારે હોસ્પિટલની સફેદ દીવાલ સામે જોતાં જોતાં એમને વારંવાર મીનુંની ચિટ્ઠીનું વાક્ય યાદ આવી રહ્યું હતું . "હું તમારી ઈચ્છા અને અપેક્ષાઓ પૂરી કરી શકું એમ નથી".
"અમારી ઇચ્છા ? અમારી અપેક્ષા? તો મીનુને શું કરવું હતું? શું બનાવું હતું?
પોતાના પ્રશ્નનો જવાબ ડૉ. અંજુ પાસે ન હતો. કારણ મીનું માટે તબીબી વ્યવસાય સિવાય બીજા કોઈ વ્યવસાયનો એમણે વિચાર કર્યો ન હતો.
ડૉ. ત્રિવેદી અંદર બીજા ડૉકટર સાથે મીનુને બચાવવાનો પ્રયત્ન કરી રહ્યા હતા.
હાથની નસ કપાઈ જવાથી ઘણું લોહી વહી ગયું હતું.
મીનુની હાલત ગંભીર હતી.
હાથની નસ કપાઈ જવાથી ઘણું લોહી વહી ગયું હતું.
મીનુની હાલત ગંભીર હતી.
2.
"મીનુબેટા, ઉઠો. મોડું નહિ કરો. " 5.30 થયા હોય ને મીનું ભણવા બેઠી હોય. 12 માનું વર્ષ હતું ને ! સ્કુલ ચાલુ હોય ત્યારે, સ્કુલ, ટ્યુશન પતાવ્યા પછી 5 -6 કલાક એ ઘરે અભ્યાસ કરતી હોય. સ્કુલ બંધ થયા પછી ઘરે 9 - 10 કલાક ભણવાનું હોય. ટી. વી. બંધ. બહાર ફરવાનું બંધ. બહેનપણીઓને મળવાનું બંધ. સગા - સંબંધીઓ, ઓળખીતા લોકો ઘરે આવે તો મીનુને મળ્યા વગર અથવા મીનુના "સ્ટડી બ્રેક " વખતે એને મળીને ચાલી જાય. ડૉ. અંજુએ હવે હોસ્પિટલમાં જવાનું બંધ કર્યું હતું.
ઘણી વાર મીનું એની બહેનપણીઓને મળવાની ઈચ્છા વ્યક્ત કરે, તો ડૉ . અંજુ એને સમજાવી લેતાં. "દીકરા, અત્યારે આપણે બીજા કોઈને મળવા જવાની જરૂર નથી. બીજાઓને પરીક્ષાનો ડર લાગતો હશે તો તને પણ લાગવા માંડશે
અને અત્યારે આપણે સમય બગાડવો નથી. યાદ રાખ બેટા તારું ધ્યેય ડૉકટર બનવાનું છે. તારી તૈયારી એવી હોવી જોઈએ કે ગમે એવું પેપર આવે તને અઘરું ન લાગવું જોઈએ."
3.
"મમ્મી મારે ડાન્સ ક્લાસમાં નથી જવું. મને નથી ગમતું." નાનકડી મીનું ડૉ. અંજુ ને કહી રહી હતી.
"બેટા, અત્યારે તને કંટાળો આવે છે પણ આપણે કોઈ વાતમાં પાછળ રહેવું નથી. તારી બધી બહેનપણીઓ જાય છે ને? અને જયારે બધા કહેશે કે મીનું કેવો સરસ ડાન્સ કરે છે ત્યારે તને ગમશે કે નહિ?"
મીનું કમને ડાન્સ ક્લાસમાં જવા લાગી.
પણ 10માં ધોરણ માં આવી અને એના ડાન્સ ક્લાસ બંધ થઇ ગયાં.
"મમ્મી હું નાની હતી ત્યારે મારે જવું ના હતું તો પણ તે મને કહ્યું એથી હું ડાન્સ ક્લાસમાં અ લાગી. હવે મને ખરેખર ગમે છે ત્યારે તું મને શા માટે નાં કહે છે?"
અને ડૉ. અંજુ એને સમજાવતાં "દીકરા, હવે માત્ર 3 વર્ષનો પ્રશ્ન છે. 3 વર્ષ બધું ભૂલી જા. એકવાર ડોક્ટર બની જઈશ પછી તારે જે કરવું હોય એ કરજે. અત્યારે ફક્ત ભણવા પર ધ્યાન આપ."
મીનુના ડાન્સ ક્લાસ બંધ થઇ ગયાં .
4.
મીનું નવામાં ધોરણમાં હતી ત્યારે એક સંબંધીને ત્યાં લગ્નમાં જવાનું થયું સહેજ વાતમાંથી વાત નીકળતાં ડૉ. અંજુએ કહ્યું "અમારી મીનુને પણ ડૉકટર બનવું છે. અને હવે આ વરસથી વધારે અભ્યાસની તૈયારી શરુ કરી દેવી પડશે. પણ મારે મીનુના ભણવાનું જરાયે ટેન્શન નથી." મીનુનો ચહેરો ત્યારે જોવા લાયક હતો.
ઘરે આવ્યા પછી મીનું અને ડૉ. અંજુની ખાસ્સી બોલાચાલી થઇ.
"મમ્મી, તું શા માટે આમ બધાને કહે છે કે મારે ડૉક્ટર બનવું છે? અને ડૉક્ટર તો 12માં ધોરણ પછી બનાશે ને? હું તો હજી નવમાં ધોરણમાં છું. મારી બહેનપણીઓ પણ હવે મને ચીઢવે છે."
"ડૉક્ટર નથી બનવું તો શું બનીશ? કોઈ કંપનીમાં કોઈની નોકરી કરીશ? અરે એવું તો બધા કરે. પણ ડૉક્ટરનું જે સ્થાન સમાજમાં છે, જે રેપ્યુટેશન છે એ બીજા કયા પ્રોફેશનમાં છે? પૈસા અને એથી વધુ પ્રતિષ્ઠા આ જ વ્યવસાયમાં છે. વળી હું અને તારા પપ્પા આટલું કમાઈએ છીએ, આ આટલી મોટી હોસ્પિટલ બનાવી છે એ બધું કોના માટે? દીકરા આ બધુ તારા માટેજ છે ને? મીનું, તું મારી દીકરી નહિ દીકરો છે. અમારી સાથે અને અમારા પછી આ હોસ્પિટલ તારેજ સાચવવાની છે."
"અને હું પરણીને દૂર ચાલી ગઈ તો?"
હસીને ડૉ. અંજુએ કહ્યું "દીકરો કદી માં થી દૂર જતો હશે? તારો ડૉક્ટર પતિ પણ અહી આપણી સાથેજ જોડાશે."
5.
"અંજુ કેમ દીકરીને આટલી સાચવે છે ? એને ભણવાનું આટલું દબાણ કરે છે. તને યાદ છે કે મેં કડી તને આવું દબાણ કર્યું હોય?" મા અંજુ ને હમેશા કહેતાં.
"મા, એ જમાનો જુદો હતો. તું જ કહે મા, આજના જેવી કોમ્પીટીશન ત્યારે ક્યાં હતી? અને આજના જેવું એક્ષ્પોજર અમને અમારા નાનપણ માં મળ્યું હતું? જમાના સાથે કદમ નહિ મિલાવીએ તો મા, મીનું ક્યારેય કંઈ બની ના શકશે."
"પણ અંજુ તું આ જમાના સાથે કદમ મિલાવવા અને આજની કોમ્પીટીશન માં ટકવા માટે મીનુને તૈયાર કર ને ! એને ડૉક્ટર કે જે કઈ બનવું હશે તે એને નક્કી કરવા દે ને ! એને તેં ક્યારેય પૂછ્યું છે કે એને શું બનવું છે? મેં તને ક્યારેય કહ્યું હતું કે તું ડૉક્ટર બન? તારી પોતાની ઈચ્છા અને લાયકાતને લીધે તું ડૉક્ટર બની ગઈ ને?" મા.
"મા, હું ડૉક્ટર બની ગઈ એ બરાબર પણ આજના જમાનામાં એક ખોટું પગલું અને આખી કરિયર બરબાદ થઇ જાય એવી પરિસ્થિતિ છે. મીનું જો અત્યારથી ધ્યાન નહિ રાખે તો આગળ ખૂબ મુશ્કેલી પડશે." ડૉ. અંજુ
"ના અંજુ. તું મારી વાત સમજી નહિ. તું મીનુને ડૉક્ટર બનાવવા માટે અત્યારથી તૈયાર કરે છે, જયારે હું કહું છું, તું એને જીંદગી જીવવા, આ સમાજમાં ટકવા, આજની કોમ્પીટીશનનો સામનો કરવા કેમ તૈયાર કરતી નથી? બેટા, મીનુને આમ વધુ પડતું રક્ષણ, વધુ પડતી સગવડો ન આપ. એને તારા સપનાના ભાર નીચે ન દબાવ. એને અસલામતીનો સામનો કરતા શીખવ. તું એને કદી કોઈ મુશ્કેલીનો અનુભવ કરવા દેતી નથી. સ્કુલમાં એને એની મેળે સાઈકલ પર જવા દે અથવા બસમાં મોકલ. ગાડી માં નહિ. કદી એને બહાર જમવા મોકલ એના મિત્રો સાથે. એને ડૉક્ટર બનાવવી છે ને તો એને બહાર બહેનપણીઓ સાથે ફરવા દે, એને એમની સાથે ભળવા દે. સતત અભ્યાસના ભાર હેઠળ એને અતડી ના બનાવ. ડૉક્ટર બનાવવું છે ને એને ? અરે ડૉક્ટરને તો રોજ પચાસ લોકોને મળવું પડે છે !" મા.
માની આવી વાતો સામે અંજુ આંખ આડા કાન કરી દેતી હતી. ડૉ. ત્રિવેદી એટલા વ્યસ્ત રહેતા હતા કે મા આવી કોઈ વાત એમની સાથે કરી ના શકતા હતાં. અને મીનુના બધાજ નિર્ણય ડૉ. અંજુજ લેતાં હતાં . વળી મા જયારે ગામથી ડૉ. અંજુ ને ઘરે આવે ત્યારેજ આ બધુ જોઈ, અનુભવી શકતાં હતાં.
6.
અંજુ નાની હતી ત્યારે એના પિતાના અવસાન પછી માએ એકલા હાથે એને મોટી કરી હતી.
ડૉ. અંજુ હોસ્પિટલમાં બેઠાં બેઠાં પોતાના બાળપણમાં ખોવાઈ ગયાં.
ઘરની જાહોજલાલી છતાં મા એને બીજા છોકરાં છોકરીઓ સાથે સ્કુલમાં સાઇકલ પર મોકલતાં હતાં. મા પોતે મેટ્રિક ભણ્યાં હતાં. અંજુ સાથે આખા દિવસની વાતો સાંજે કરતા જાય અને એની પાસે કામમાં, રસોઈમાં મદદ લેતાં જાય.
જાણેઅજાણ્યે અંજુના માનમાં મા જેવું બનવાની ઈચ્છા રોપી ગઈ.
પિતાજીનો ચહેરો યાદ ન હતો, પણ ગળામાં સ્ટેથો લગાવેલો ડૉ. ભટ્ટનો, એના પિતાજીનો ફોટો જોઇને એના મનમાં પિતાજીની જેમ ડૉક્ટર બનવાની ઈચ્છા પણ રોપાઈ ગઈ.
કુટુંબના બધાય સારા નરસા પ્રસંગોમાં માં સાથે અંજુ હોયજ. માની લોકો સાથે ભળવાની શૈલી પણ એનામાં ઉતરી ગઈ હતી.
ડૉક્ટર થયાં પછી જયારે એનાં પેશન્ટ્સ એને કહેતા કે "ડૉક્ટર, તમારી વાતોથી મારું અરધું દરદ દૂર થઇ ગયું " ત્યારે ડૉ. અંજુને મા અચૂક યાદ આવે.
અંજુના બધા સગા-વહાલા હમેશા કહેતાં "દીકરી માની છાયા છે. માએ રુપ - ગુણનો બધો વારસો એને આપ્યો છે. અંજુ ખુબ નસીબદાર છે." ત્યારે અંજુ ખુશીથી ફુલાઈ જતી હતી.
ઘરનાં બધાં કામો માની સાથે કરતાં કરતાં અંજુ શીખી ગઈ હતી. ડૉક્ટર બનવા અંજુ જયારે ઘરથી દુર ગઈ ત્યારે એને ત્યાં જરાય તકલીફ ન પડી. મા હમેશાં કહેતાં "સગવડોનો ઉપયોગ જરુર કરો, પણ અંજુ, સગવડોના ગુલામ ક્યારેય બનવું નહિ."
હોસ્ટેલમાં માના પત્રો હમેશા આવતા હોય.એમાં બહેનપણીઓને ઘરે આવવાનું આમંત્રણ જરુર હોય.
સમય વીત્યે અંજુ ડૉક્ટર બની ગઈ. એના લગ્ન ડૉ. ત્રિવેદી સાથે થયાં.
અંજુના લગ્ન પછી મા વખતો વખત ગામથી શહેર આવી જતાં હતાં. અંજુની અને ડૉ. ત્રિવેદીની પ્રગતિ જોઈ ખુશ થતાં હતાં.
માને સામેથી આવતાં જોઈ ડૉ. અંજુ વર્તમાનમાં આવ્યાં અને મને વળગીને રડી પડ્યાં.
7.
"મા, મારાથી બહુ મોટી ભૂલ થઇ ગઈ છે.તારું કહ્યું મેં માની લીધું હોત, વખતે સમજી લીધું હોત, તો આજે મારે આ દિવસ જોવાનો વખત આવ્યો ન હોત. મારે લીધે આજે મારી દીકરી જીવન મરણ વચ્ચે ઝોકાં ખાય છે."
ડૉ. અંજુ માને કહી રહ્યાં હતાં .
"હું ડૉક્ટર બની, એમની સાથે મળીને પહેલાં નાનું દવાખાનું અને પછી આ મોટી હોસ્પિટલ બનાવી. અને મા મારાં માનમાં હમેશા હતું કે મારી સાથે અને મારા પછી મારી મીનું પણ અહીજ કામ કરે. એને પણ લોકો તરફથી મને જેટલું સન્માન મળે છે, જે પ્રેમ મળે છે એ મળે.
મારી સાથેના કેટલાય ડૉક્ટરના સંતાનોએ વધુ પડતી સગવડો અને આઝાદી મળવાથી જીવનમાં કશું ખાસ કર્યું નથી એવું મને લાગતું હતું. આજે લાગે છે કે એ લોકો ફક્ત ડૉક્ટર નથી બન્યા, એવું નથી કે કશું નથી બન્યા.
હું મારી પોતાની પ્રતિષ્ઠા, કીર્તિ થી એટલી અંજાઈ ગઈ હતી કી બીજા કોઈની સિધ્ધિઓ મને દેખાતી ન હતી. અને મીનું માટે ડૉક્ટર બનવા સિવાય બીજો કોઈ રસ્તો હોય એવું મને લાગતું ન હતું.
મા, તેં મારી જિંદગી ઘડવામાં મને મદદ કરી. મને યોગ્ય રસ્તો શોધવા લાયક બનાવી. મને સારા-નરસાનો ભેદ સમજવા યોગ્ય બનાવી. હું ભૂલ કરું તો ફક્ત રોકવાને બદલે ભૂલોમાંથી શીખતા શીખવાડ્યું. હું પડુંજ નહિ એવા રસ્તા પર ચલાવવાને બદલે, ચાલતાં પડી જાઉં તો ઉઠીને ફરી ચાલવાની પ્રેરણા આપી.
મેં મીનુને કદી કોઈ અગવડ પડવાજ ન દીધી. એને જીવનની વસ્તાવીક્તાઓનું કદી ભાન ન થવા દીઘું. એને બહેનપણીઓ સાથે વધુ ભળવા ન દીધી કે જેથી એમની કોઈ નકારાત્મક વાતોની એના પર અસર નહિ થાય. પણ હું ભૂલી ગઈ કે બહેનપણીઓ સાથે રહેવાથી અનેક સકારાત્મક વાતોનો એને અનુભવ થયો હોત - મેં એને એવા અનુભવોથી વંચિત રાખી.
આજનો જમાનો ભયંકર કોમ્પીટીશનનો છે. જીવનમાં ઘણા તણાવ રહે છે. એ બધું મારી મીનું શીખે એવું મેં કંઈ ન કર્યું.
આજે કરિયર ની કેટલી તકો ઉપલબ્ધ છે. એનાથી મેં એને વાકેફ ન કરી અને ફક્ત ડૉક્ટર બનવાનું મારું સ્વપ્ન, મારી ઈચ્છા મેં એના પર લાદી દીધી.
એણે કડી એવું કહ્યું ન હતું મા કે એને ડૉક્ટર બનાવું છે. મેં જ હમેશા વિચાર્યું કે એને ડૉક્ટર બનવું છે.
મેં ખુબ મોટી ભૂલ કરી છે. એની સજા મારી દીકરીને નહિ મળવી જોઈએ મા."
ડૉ. અંજુ મા ને કહી રહ્યાં હતાં .
8.
ડૉ. ત્રિવેદી બહાર આવ્યા. એમનો ચહેરો ઉદાસ હતો. પણ નિરાશ નહિ. ડૉ. અંજુ અને મા બંને ઉભા થઇ ગયાં.
"હવે ડરવાની જરુર નથી. એ હવે સારી છે."
ડૉ. અંજુ ની આંખમાંથી આંસુ નીકળવા લાગ્યાં . ડૉ. ત્રિવેદીએ કહ્યું "જા. એની પાસે જા. હું આવું છું."
મા અને ડૉ. અંજુ મીનુંની પાસે બેઠા હતાં .
મીનું રડતાં રડતાં કહી રહી હતી. "મમ્મા, મેં ખુબ મોટી ભૂલ કરી છે. મને માફ કરી દે. હું પેપર લખવા ગઈ પણ મને કશું યાદ ન આવ્યું. હું આ P.M .T. પાસ નહિ કરી શકું. અંદ હવે હું કદી ડૉકટર નહિ બની શકું. મને માફ કરી દે. હું fail છું મમ્મા, હું fail છું."
ડૉ. અંજુ બોલ્યાં "બેટા fail તું નથી થઇ. હું થઇ છું. તને જીવનનો સામનો કરવા લાયક બનાવવાની exam માં હું fail થઇ છું. Sorry થવાની જરૂર તારે નથી . Sorry તો હું છું. મેં કદી તને ન પૂછ્યું કે તારે શું બનવું છે. મેં હમેશા તને કહ્યું કે મારે શું જોઈએ છે.
તું રડીશ નહિ દીકરા, કારણ રડવાની જરૂર મારે છે. મેં તને જીવન જીવતા શીખવવાને બદલે લગભગ મરણના દરવાજે ધકેલી દીધી."
ડૉ. ત્રિવેદી અને મા બંને મીનું અને ડૉ. અંજુ ની પાસે જઈને ઉભા રહ્યા.
હળવેથી ડૉ. ત્રિવેદી બોલ્યા "હવે જે થયું એને ભૂલી જાઓ. અંજુ તું હવે તારી દીકરીને મુક્ત કર. એને એની જિંદગી જીવવા દે. અને દીકરા, તારા માટે દુનિયાના ઘણા દરવાજા ખુલ્લા છે. તું તારો રસ્તો શોધ અને અને અમે બધા તારી સાથેજ છીએ."
15.05.2006
વાપી C -203 - સુશાંતિ
